مسووليت اخلاقي روحاني
ابوالفضل نجيب
آنچه حسن روحاني به عنوان مانع نهايي شدن مذاكرات وين و اعلام نتايج حاصل از آن به معضل بروكراسي در بالاترين سطح ديپلماسي جهاني تعبير مي‌كند، در عالم ذهني و در خوش‌بينانه‌ترين حالت يك ادعاي شتابزده و اما در عالم واقع به ادامه رويكرد پنهانكارانه طي چند سال گذشته در خصوص مهم‌ترين چالش‌هاي پيش‌رو از جمله دستاوردهاي دولت و مهم‌تر ادعاهاي مبارزه با كرونا مي‌توان ارزيابي كرد. ادعاهايي كه فارغ از ارزيابي درست و بي‌غرض و مرض باز همچنان بخش بزرگي از ناكارآمدي را متوجه دولت و بدتر از آن موضع منفعلانه و باري به هر جهت مي‌كند. طي ماه‌هاي اخير اين رويكرد به خصوص در موضوع مذاكرات وين به اظهارات شتابزده، خوش‌بينانه، تبليغاتي
و... منجر شده است. اظهاراتي كه با طولاني ش دن مذاكرات و همچنين موانعي كه هر روز در روند مذاكرات ظهور مي‌كند، حسن روحاني را به تصحيح و توجيه ناگزير مي‌كند. يكي از آخرين توجيهات روحاني بر حاكميت بروكراسي بر مذاكرات، شايد بدترين و سبك‌ترين نوع آن باشد. اين در حالي است كه داده‌هاي رسانه‌ها از جريان مذاكرات وين خلاف آنچه حسن روحاني ادعا مي‌كند، بسيار فراتر است. دور ششم مذاكرات وين در حالي به پايان رسيد و ادامه آن به زمان نامعلوم محول شد كه بنا به اظهارات مقامات فرانسوي و همچنين وزير خارجه امريكا موانع پيش روي مذاكرات بسيار فراتر از نقطه شروع و يعني بازگشت ايران به نقطه صفر تفاهمنامه برجام است. اين واكنش‌ها بر شفاف‌سازي موضوعاتي تاكيد دارد كه به‌زعم مقامات فرانسوي و امريكايي و صرف‌نظر از صحت و سقم آن، وضعيت پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران را بسيار فراتر از آنچه مجلس، دولت روحاني را ملتزم به عمل مقابله به مثل در زير پاگذاشتن مفاد برجام كرده، ارزيابي مي‌كنند و اين به معني تشديد بي‌اعتمادي طرفين ايران در مذاكرات و فراتر از آن پيچيده شدن صحنه مذاكرات كه طرح موضوعاتي فراتر از صورت مساله اوليه است. آنچه از داده‌هاي رسانه‌ها در انعكاس مواضع و اظهارات طرفين مذاكره با ايران استنباط مي‌شود، بر موضوعاتي تاكيد دارد كه علاوه بر فعاليت‌هاي موشكي و حقوق بشر، موضوع مهم‌تري ازجمله تحريم نام‌ها و اشخاص را مي‌توان به آن افزون كرد. اين وضعيت در مقايسه با آنچه چندماه پيش روحاني وعده شكسته شدن قطعي تحريم‌ها را به مردم داد و در عين حال عقب‌نشيني تلويحي او با تعبير و توجيه بروكراسي حاكم بر ديپلماسي نه‌تنها مغاير است كه مي‌تواند آخرين روزهاي حضور روحاني در پاستور را با چالش‌هاي جدي مواجه كند. آنچه در خوش‌بينانه‌ترين و منصفانه‌ترين حالت درباره اين وضعيت مي‌توان اشاره كرد اينكه روحاني مسووليت و مديريت و اطلاع‌رساني مذاكراتي را پذيرفته كه به‌طور واقعي و عملا هيچ نقشي نه در روند و نه در موضوعات و نه حتي در اطلاع‌رساني واقعي آنچه در جريان است، ندارد. آنچه روحاني در صورت ظاهر به آن دل بسته و شايد نتيجه توافقات پشت صحنه با جناح تازه از راه رسيده باشد، بيرون آمدن پيروزمندانه از مذاكراتي است كه به تاكيد و تصريح برخي طرفين مذاكره و در خوش‌بينانه‌ترين حالت نتايج آن به بعد از روي كار آمدن دولت جديد محول مي‌شود. اظهارات متناقض مقامات وزارت خارجه و تيم مذاكره‌كننده ايراني در خصوص لحاظ كردن و نكردن اسامي تحريم شده در اين مذاكرات كه از يك‌سو بر نفي و همزمان بر موضوع بودن آن در مذاكرات تاكيد مي‌شود، به خودي خود نشان از ناهماهنگي و بالمال نقش منفعلانه دولت در مذاكرات و حتي در بدترين حالت بي‌اطلاعي از محتواي و موضع مذاكرات و موانع پيش‌رو دارد. اشاره مستقيم و معني‌دار رييسي در نشست مطبوعاتي مبني بر حضور تيم او در وين و دنبال كردن مذاكرات، به‌طور غيرمستقيم بر نقش فعال تيم رييسي و به همان اندازه نقش منفعلانه وزارت خارجه در روند مذاكرات تاكيد دارد و شايد بدترين پيام اين اشاره معني‌دار اين باشد كه همه چيز تحت كنترل و مديريت او پيش مي‌رود. اين نشانه‌ها با آنچه از سوي برخي طرفين مذاكره‌كننده در وين به محول كردن نتايج مذاكرات به روي كار آمدن دولت جديد اعلام مي‌شود، بر همسويي طرف‌هاي مذاكره تاكيد دارد.
آنچه دولت روحاني در آخرين روزهاي اقامت در پاستور و به حكم يك وظيفه اخلاقي مي‌تواند اعلام و انجام دهد، سلب مسووليت از هرگونه نتايج فرضي از مذاكرات پيش‌رو است. آنچه اين رويكرد اخلاقي را ضروري مي‌كند، سواي هرگونه داوري درباره مسووليت‌هاي داشته و نداشته او درخصوص برجام و آنچه از تبعات آن بر سر دولت او خراب مي‌كنند، حداقل ترميم بخشي از بي‌اعتمادي مردم نسبت به دولتي است كه همچنان به تعبير و گفتمان رايج و حاكم بر ديپلماسي ما تنها يك فرمانبر و مجري است.